Podczas pracy nad przekładem tłumacz powinien stosować jak najlepsze techniki przekładu. Dzięki nim, proces tłumaczenia przebiega bez zakłóceń. I co najważniejsze – efekt tłumaczenia jest najlepszy. Od zastosowania odpowiednich metod tłumaczenia zależy jak widać jego jakość i rzetelność przekładu. Najlepiej można to zauważyć na przykładzie językoznawstwa kognitywnego w tłumaczeniach. Problematyka tematu dotyczy w głównej mierze przekładu literatury. Jak językoznawstwo kognitywne wpływa na przekład? Czy powinno być stosowane przez tłumacza bezkrytycznie i dowolnie? Oto kilka słów na temat językoznawstwa kognitywnego w tłumaczeniach.
Czym jest językoznawstwo kognitywne w tłumaczeniach?
Aby lepiej zrozumieć problem językoznawstwa kognitywnego (cognitive linguistics), należy wyjaśnić czym jest w ogóle kogniwistyka. Otóż, jest to dziedzina nauki, która zajmuje się obserwacją i analizą zmysłów oraz ich modelowaniem. Według założeń lingwistyki kognitywnej język jest ściśle powiązany z umysłowymi procesami dotyczącymi postrzegania świata. Czyli najprościej – określa umiejętności opisywania świata dzięki umysłowi i zasadom logicznego, inteligentnego myślenia.
Doskonałym przykładem językoznawstwa kognitywnego jest opis jakiejś sytuacji. Ile osób ją obserwuje, tyle może być różnych jej opisów. Używamy do tego różnych słów, wyrażeń i środków stylistycznych, którymi jak najdokładniej staramy się opisać jakąś scenę. Im większy zasób słów mamy, tym lepiej możemy ten opis zobrazować.
To właśnie językoznawstwo kognitywne przybliża nam zjawiska językowe i mentalne. Dzięki niemu tłumacz jest w stanie tak blisko oddać klimat i wydźwięk dzieła przekładanego.
Problematyka językoznawstwa kognitywnego jest przedmiotem wielu badań nad przekładem poezji i literatury. Od wielu lat toczy się spór odnośnie zakresu ekwiwalentności tłumaczenia wobec tekstu pierwotnego.
Jak blisko oryginału powinien być przekład utworu? Według założeń językoznawstwa kognitywnego, nośnikiem znaczenia w danym utworze mogą być różne środki przekazu. Zarówno te na poziomie leksykalnym, morfologicznym jak i stylistycznym. Aby cel znaczenia został osiągnięty, tłumacz powinien wybrać odpowiednie nośniki znaczenia tekstu. na przykład w leksyce tym nośnikiem znaczenia jest bez wątpienia rzeczownik. Najczęściej służy on do określenia podmiotu i przedmiotu oraz budowania relacji między nimi w tekście.
Bez wątpienia im bogatszy język i znajomość odpowiedniego nazewnictwa, tym lepszy przekład książki.
Problematyka językoznawstwa kognitywnego w tłumaczeniach. Najważniejsze publikacje
„Praca tłumacza jest jak układanie puzzli. W tej układance istotną rolę odgrywa nie tylko język, ale też elementy świata przedstawionego (…)”. To opinia Elżbiety Tabakowskiej, jednej z najwybitniejszych tłumaczek i badaczek teorii przekładu. To właśnie dzięki niej językoznawstwo kognitywne znalazło się w kręgu polskiej myśli humanistycznej. Elżbieta Tabakowska przekonuje w swoich publikacjach, że językoznawstwo kognitywne pomaga zrozumieć istotę tłumaczenia. Dzięki jej pracom tłumacz lepiej poznaje znaczenie i doniosłość tłumaczenia dla jakości samego przekładu.
Do najważniejszych książek tej wybitnej profesor i językoznawcy należą m.in. „Językoznawstwo kognitywne a poetyka przekładu” . Celem książki jest ukazanie jak wartościowe mogą być dla praktyków i teoretyków przekładu nowoczesne metody tłumaczeń. Na uwagę zasługują również opublikowane przez autorkę Cognitive Linguistics and Poetics of Translation”, „Gramatyka i obrazowanie. Wstęp do językoznawstwa kognitywnego” czy „O przekładzie na przykładzie”. Każda z pozycji jest niezwykle wartościową książka traktująca w przystępny sposób problem językoznawstwa kognitywnego w tłumaczeniach.
Warto sięgnąć także po książkę autorstwa Łukasza Wiraszka „Kategoria punktu widzenia w przekładzie ustnym z perspektywy językoznawstwa kognitywnego. W relacji język polski – język angielski”. Książka ukazuje pojawiające się w trakcie tłumaczeń z wersji angielskiej na polską i odwrotnie szeregu zjawisk semantycznych. Określane są one jako przesunięcia tłumaczeniowe albo wręcz zmiany. Publikacja ukazuje je z punktu widzenia osoby mówiącej. Dzięki temu zasady są proste do uchwycenia i zrozumiałe. Znajdziemy w niej mnóstwo prawdziwych przykładów tłumaczeń angielskich i polskich. Książka jest bardzo wartościowa i polecaną publikacją dydaktyczną dla wszystkich tłumaczy.
Analizując wpływ językoznawstwa kognitywnego na tłumaczenie nie sposób nie docenić jego ogromnej roli i znaczenia dla przekładu. Dzięki umiejętnościom tłumacza oraz znajomości podstawowych technik, tłumaczenie zawsze zyskuje. Według autorytetów teorii przekładu, ekwiwalencja w tłumaczeniu powinna być zachowana na poziomie obrazowania. To właśnie te narzędzia, umiejętnie wykorzystane przez tłumacza pozwalają na dogłębną analizę porównawczą oryginału i zastosowanie podobnej techniki w przekładzie. Poprzez językoznawstwo kognitywne, przekład zostaje wzbogacony o emocjonalny przekaz i najbliższy oryginałowi klimat. Trudno jest przecenić znaczenie językoznawstwa kognitywnego w pracy nad przekładem.
Nazywam się Natalia Stankiewicz i pochodzę z Gdyni, jednak od 3 lat mieszkam w Warszawie, gdzie pracuję w dużej agenci tłumaczeniowej jako tłumacz. Od dziecka uwielbiam języki obce i czytanie książek, dzięki czemu mam spore doświadczenie i praktykę. Wszystko to sprawia, że wiem, jak wygląda zawód tłumacza i jego specyfika. Chętnie podzielę się w Wami moimi spostrzeżeniami i wiedzą. Poza pracą lubię wycieczki rowerowe i spacery z moim psem, które są dla mnie najlepszym sposobem spędzania wolnego czasu.
